Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Δεν διαθέτουμε βεβαίως φωτογραφίες των Αθηνών των ύστερων χρόνων της Τουρκοκρατίας αλλά διαθέτουμε πίνακες που αποτελούν πραγματικά μνημεία ιστορίας. Ένα από αυτά τα εικαστικά τεκμήρια είναι ο πίνακας που δημοσιεύουμε και περιλαμβάνεται στην έκδοση (Λονδίνο 1813) του Άγγλου πολιτικού και λόγιου, φίλου του λόρδου Βύρωνα John Cam Hobhouse (1786-1896). Ο ίδιος επισημαίνει πως η απεικόνιση είναι εξαιρετικά ακριβής σε κάθε λεπτομέρειά της και αποδίδει την πραγματική κατάσταση και την όψη της πόλης καλύτερα ακόμη και από ζωντανή περιγραφή της.
Ο ζωγράφος βρισκόταν στις παρυφές του Λυκαβηττού, τον οποίο χαρακτηρίζει απόκρημνο! Διακρίνεται το τείχος που περιέβαλε την πόλη και είχε χτιστεί περίπου σαράντα χρόνια νωρίτερα. Όπως αναφέρει ο Hobhouse, για να κάνει ο περιπατητής τον γύρο του τείχους της πόλης, με γοργό βήμα, ήθελε μόνον σαράντα λεπτά. Παρατηρούμε πως ο καθαρός ορίζοντας επέτρεπε τη θέα προς τη θάλασσα και εμφάνιζε την πόλη ως μικρή συσσώρευση άμορφων οικιών γύρω από την Ακρόπολη. Η πόλη είχε 1.200 με 1.300 σπίτια σύμφωνα πάντα με τον Hobhouse και το καλύτερο σπίτι είχε ο Αρχιεπίσκοπος.
Αναφέρει ακόμη πως οι Τούρκοι είχαν ένδεκα χώρους λατρείας στην πόλη των Αθηνών και πως είχε μόνον τέσσερα κύρια τζαμιά με μιναρέδες. Πλην όμως μια προσεκτική παρατήρηση του πίνακα αποκαλύπτει ότι υπήρχαν τουλάχιστον έξι μιναρέδες. Εννοείται πως η χριστιανική Αθήνα διέθετε πολύ περισσότερες εκκλησίες σε σημείο ώστε ο περιηγητής να γράψει πως η αναλογία τους σε σχέση με τον πληθυσμό ήταν εντυπωσιακή. Αναφέρει δε πως υπήρχαν τριάντα έξι ναοί που ήταν συνεχώς ανοιχτοί και λειτουργούσαν, χωρίς να προσμετρείται το πλήθος των παρεκκλησίων.
Αριστερά διακρίνεται ο σημερινός αποκαλούμενος Ρωσικός ναός της οδού Φιλελλήνων που στεκόταν ακόμη ακέραιος εντός των τειχών της πόλης τα οποία έκλειναν και ένα κομμάτι πεδιάδας άκτιστο και ακαλλιέργητο. Τα σπίτια μόλις φτάνουν στην περιοχή όπου σήμερα βρίσκεται η Καπνικαρέα. Η Πύλη του Αδριανού και οι Στύλοι του Ολυμπίου Διός ήταν πολύ μακριά από τον περίβολο της πόλης. Ως έρημες πεδιάδες που θα χρησίμευαν για την βοσκή των ζώων εμφανίζονται μεγάλοι χώροι. Από το τείχος μέχρι τα μισά περίπου προς την νότια κλιτύ του Λυκαβηττού και από τη Μονή Ασωμάτων (Πετράκη) έως πέρα από τον χώρο που ανεγέρθηκε το Νοσοκομείο Μακρυγιάννη (σήμερα Μουσείο Ακροπόλεως).
Επίσης, το ίδιο ισχύει για την περιοχή που βρίσκεται πιο δυτικά μέχρι τα Ελαιοτριβεία και την περιοχή πίσω από το Λυκαβηττό μέχρι τα Πατήσια. Εννοείται πως αναφερόμαστε σε όλες τις πυκνοκατοικημένες σήμερα περιοχές των Αθηνών. Κάποιος βοσκός εμφανίζεται να στέκεται με τα πρόβατά του κοντά στον ζωγράφο, ο οποίος αγναντεύει την πόλη από τον γυμνό και άγριο ακόμη χώρο του Λυκαβηττού. Πρέπει να φανταστούμε πως στην περιοχή που βρίσκεται σε πρώτο πλάνο ανεγέρθηκαν αργότερα οι κομψές οικίες του Κολωνακίου, η Δεξαμενή και ο Άγιος Διονύσιος και λίγο πιο μακριά τα Ανάκτορα (σημερινή Βουλή), το Ζάππειο Μέγαρο και οι συνοικίες πέρα από το Στάδιο μέχρι τους Αμπελοκήπους. Δηλαδή οι περιοχές που αργότερα γέμισαν με ζωή, τότε ήταν «αγρία πεδιάς, εν ή σποράδην φαίνονται ολίγα τινά ποίμνια και ελάχιστα δένδρα», όπως έγραφε ο Τ. Φιλήμων!
