Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Η αγάπη για την Αττική και τη φύση της είναι ίσως η απάντηση στις μεγάλες συμφορές που αντιμετωπίζει τα τελευταία χρόνια. Είναι μια «συνταγή» που προβάλλεται τον τελευταίο αιώνα. Όπως έγραφε κάποτε (1928) ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου, για να προστατευθεί η φύση χρειάζεται η ανατροφή, η αλληλεγγύη και η ενότητα που σχηματίζουν την παράδοση[1]. Στη χώρα μας, για λόγους ακατανόητους, ο ένας καταστρέφει ή αποστρέφεται το έργο του άλλου, οι υπηρεσίες απαξιώνουν ό,τι έκαναν προηγουμένως και οι πολίτες καταστρέφουν τα έργα των υπηρεσιών. Υπήρξαν όμως και λαμπρά διαλείμματα.
Αποκαλύπτοντας τα ωραιότερα συναισθήματα και την αλληλεγγύη τους οι Έλληνες προσέτρεξαν αρωγοί στους χειμαζόμενους συνανθρώπους μας. Ίσως έφτασε και η ώρα να αυτό-οργανωθούμε για να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα και να δημιουργήσουμε συναισθήματα άμιλλας, με ταυτόχρονη καλλιέργεια περιβαλλοντικής συνείδησης. Τη δεκαετία του 1930 ξεκίνησε μια προσπάθεια να αναβιώσουν οι αρχαίες γιορτές στην Αττική, ταυτόχρονα με την αναβίωση των ωραίων εθίμων, τον τρύγο και την προστασία της υπαίθρου. Η προσπάθεια εκείνη που ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας είχε λάβει την ονομασία «Τα Πάτρια».
Χάρτης του Δασαρχείου Αναδασώσεων (Αττική, 1936).
Κοινότητες και ονοδρομίες
Επίσης, «Τα Πάτρια» ήταν μια καλή ευκαιρία να πραγματοποιούνται αγωνίσματα και να επιδεικνύονται οι χειροτεχνικές δημιουργίες των χωρικών γυναικών και κοριτσιών. Εξάλλου, συμμετείχαν όλοι οι δήμοι και κοινότητες της Αττικής, όπως Κηφισιά, Μαρούσι, Χαλάνδρι, Λαύριο, Κερατέα, Κορωπί, Μαρκόπουλο, Ραφήνα, Ασπρόπυργος, Μπογιάτι, Μενίδι, Εκάλη κ.λπ. Το πρόγραμμα περιλάμβανε Μαραθώνιο δρόμο, αλλά με ακανόνιστη οδό, δηλαδή από τον Μαραθώνα στην Κηφισιά μέσω των βουνών της Σταμάτας και του Μπογιατιού.
Ακόμη γίνονταν ονοδρομίες και παρελαύναν άρματα των χωριών της Αττικής στολισμένα με αμπελόφυλλα και σταφύλια. Κατά τη διάρκεια των γιορτών, την πρώτη θέση καταλάμβαναν οι τοπικοί χοροί με νταούλια και πίπιζες, εκθέσεις κεντημάτων, χειροτεχνημάτων και επιδείξεις γυναικείων καλλονών με τις εγχώριες στολές τους. Αλλά το σημαντικότερο όλων ήταν ότι στο πλαίσιο των εκδηλώσεων αυτών δημιουργούνταν και ομάδες προστασίας της υπαίθρου, οι οποίες μεταξύ άλλων καλούνταν να προστατεύουν το πράσινο και τα δάση. Ήταν ίσως η δημιουργία και των πρώτων εθελοντικών ομάδων δασοπροστασίας.
Προσωπικότητες και φορείς
Στις ομάδες συμμετείχαν σπουδαίες προσωπικότητες και νέοι από κάθε τόπο. Πραγματοποιώντας οργανωμένες εκδρομές φύλασσαν τα δάση και κατέγραφαν τα προβλήματα. Ήταν μια πραγματική εκστρατεία αγάπης για την Αττική, στην οποία ηγήθηκαν άνδρες όπως οι Στέφανος Δέλτας, Περικλής Ι. Αργυρόπουλος, Αντώνιος Σταθάτος (ΕΛΠΑ), Καλλιρόη Παρρέν (Λύκειο Ελληνίδων), Λεωνίδας Πτέρης (ΣΕΓΑΣ) κ.ά. Τις εκδηλώσεις χρηματοδοτούσε ο Γιάννης Ζηρίνης, ο καταγόμενος από την Θράκη ευεργέτης που ανήγειρε το «Ζηρίνειο Εθνικό Γυμναστήριο» στην Κηφισιά.
Ωστόσο, κανείς δεν έλειπε από το όμορφο εκείνο πανηγύρι, το οποίο σε περίοδο οικονομικής κρίσης κλήθηκε να σφυρηλατήσει τα αισθήματα αλληλεγγύης μεταξύ των κατοίκων της πρωτεύουσας και των χωριών της Αττικής. Ο Νικόλαος Γιοκαρίνης ήταν μεταξύ εκείνων που τάσσονταν εθελοντικά υπέρ της ανάγκης προστασίας των πεύκων της Αττικής. Με κείμενά του επιχειρηματολογούσε αναλόγως επισημαίνοντας πως ιδιαίτερη ανάγκη είχαν οι απόμερες πράσινες μεριές. Αλλά το σημαντικότερο μήνυμα, που έστελνε προς κάθε κατεύθυνση, ήταν ότι έπρεπε ο κόσμος να απομονώσει τους ανθρώπους της κεντρικής εξουσίας και της αυτοδιοικήσεως, οι οποίοι ήταν υπεύθυνοι για την κατάσταση παραμέλησης της Αττικής υπαίθρου.
Αντώνης Μπενάκης.
«Φιλόδενδρος Ενωσις»
Προς την ίδια κατεύθυνση εξάλλου δρούσαν μία σειρά από φορείς που είχαν γεννηθεί με έντονα τα στοιχεία της περιβαλλοντικής ευαισθησίας. Ανάμεσά τους διακρίνονταν ο «Αττικός Όμιλος Αθηναίων», η «Υπαίθριος Ζωή», ο «Όμιλος Φίλων της Ακτής» κ.ά. Εν ολίγοις «Τα Πάτρια» ήταν αθλητικές και περιβαλλοντικές γιορτές, με ιδιαίτερα σημαντικές πολιτιστικές και οικονομικές προεκτάσεις για όλα τα χωριά της Αττικής.
Η οργάνωσή τους ξεκινούσε Ιούλιο για να πραγματοποιηθούν κατά τα αποκαλούμενα Εννιάμερα της Παναγίας, δηλαδή 22-23 Αυγούστου. Όποια κοινότητα καταλάμβανε την πρώτη θέση στους αγώνες μεταξύ των κοινοτήτων, έπαιρνε το τριετές επαμειβόμενο κύπελλο του υπουργείου Παιδείας, συνοδευόμενο από δίπλωμα και χρυσό μετάλλιο. Μεταξύ άλλων συστήθηκε και η «Φιλόδενδρος Ένωσις» με αποκλειστικό σκοπό να δημιουργήσει ένα οργανωμένο φυτώριο ώστε να υπάρχουν άφθονα δένδρα για δενδροφυτεύσεις[2].
Θεοτόκης – Μπενάκης
Αυτά συνέβαιναν τα προπολεμικά χρόνια και έδιναν την αφορμή σε εμπνευσμένες γραφίδες να φιλοσοφήσουν γύρω από το περιβάλλον της Αττικής γης. Αυτό έκανε και ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου επισημαίνοντας ότι η ιδέα του ωραίου και του ανωφελούς, πάνω στην οποία πρέπει να διαμορφωθεί η Αττική, καταδιώκεται τις περισσότερες φορές από το συμφέρον και από την άγνοια. Το ωφέλιμο, όπως εκφράστηκε από εταιρείες, ιδιώτες, μηχανικούς και κτίστες «χαντάκωσε τας Αθήνας»[3].
Είναι διαπιστώσεις του φιλαθήναιου λογοτέχνη περίπου έναν αιώνα πριν. Ίσως να ήταν ένας εξ εκείνων που ευαισθητοποίησαν και δύο πολιτικούς οι οποίοι στο πρώτο μισό της δεκαετίας 1930 ονειρεύτηκαν και νομοθέτησαν επιδιώκοντας να διαμορφώσουν μια Αττική με 203 χιλιάδες στρέμματα πράσινο, δηλαδή υπερπενταπλάσιο από το πράσινο των Παρισίων! Ήταν ο Ιωάννης (Τζων) Θεοτόκης και ο Αντώνης Μπενάκης.
Ιωάννης (Τζον) Θεοτόκης.
Μέτρα
Αμφότεροι, οι προαναφερθέντες, διετέλεσαν υπουργοί Γεωργίας. Ο μεν πρώτος, ο φιλόπατρις Κερκυραίος Τζον Θεοτόκης, το 1934, με απόφασή του που δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, κήρυξε υπό προστασία την δασική βλάστηση μέρους της περιοχής του Λεκανοπεδίου Αθηνών[4]. Ακολούθησαν πολλά μέτρα που έλαβε το Δασαρχείο Αθηνών για να εκτελέσει την απόφαση αυτή, κυρίως δε η απαγόρευση της βοσκής των αιγών. Μεταξύ άλλων οι αρχές φρόντισαν να αντικατασταθούν με ισάριθμα πρόβατα 1800 αίγες που κατέτρωγαν μέχρι τότε το πράσινο και τα δάση που κηρύχτηκαν υπό προστασία.
Ταυτοχρόνως καταβλήθηκαν προσπάθειες ώστε να απομακρυνθούν οι βοσκοί, οι ρετσινάδες, οι καμινάδες, οι ξυλοκόποι, οι λατόμοι και οι οικοδόμοι από τις προστατευόμενες περιοχές. Ακολούθησε νεότερη απόφαση του Αντ. Μπενάκη. Κατά την βραχεία παραμονή του στο υπουργείο Γεωργίας (Νοέμβριος 1935-Ιούνιος 1936), φρόντισε αφενός να επεκτείνει την απόφαση και αφετέρου να θέσει υπό αυστηρή προστασία την δασική βλάστηση στις πλαγιές της Πάρνηθας και την δασώδη περιοχή της Κρωπίας [5].
Τα Κτήματα
Ποια ήταν όμως τα κτήματα που χαρακτηρίστηκαν δασικά και τέθηκαν υπό προστασία. Ήταν χωρισμένα σε τέσσερις κατηγορίες και για κάθε κατηγορία λήφθηκαν ιδιαίτερα μέτρα. Πρώτα ήταν 97.000 στρέμματα δασικών κτημάτων στις περιοχές Δαφνί, Σκαραμαγκά, Υμηττό και Πάρνηθα. Στις περιοχές αυτές δεν απαγορεύτηκαν μόνον η βοσκή, η ρητίνευση, η εκχέρσωση και η υλοτομία αλλά απαγορεύτηκα και ο κατατεμαχισμός και η οικοπεδοποίησή τους. Τα ίδια ίσχυαν και για τα αποκαλούμενα μοναστηριακά που ήταν 45.000 στρέμματα σε Κορυδαλλό, Σκαραμαγκά, Κοκκιναρά, Πεντέλη, Βαρικό και Πάρνηθα.
Ακολουθούσαν τα αποκαλούμε «Συνεταιρικά», δηλαδή όσα είχαν αγοράσει προς εκμετάλλευση οι διάφοροι συνεταιρισμοί και στις πράξεις αυτές είχαν εμφιλοχωρήσει αρκετές αμφισβητούμενες ως προς το ιδιοκτησιακό καθεστώς. Τα «Συνεταιρικά» ήταν 41.000 στρέμματα σε Βούλα, Βουλιαγμένη, Βάρη, Βάρκιζα, Σέσι, Μπίλιζα και Βαρυμπόμπη. Τέλος υπήρχαν τα ιδιωτικά κτήματα που είχαν χαρακτηριστεί δασικά και απλώνονταν σε 19.000 στρέμματα στις περιοχές Παχύ, Χαιδάρι, Γκούρα, Μπογιάτι, Φασίδερι, Καστρί, Μορτερό, Αδάμες, Κηφισιά, Καλιφτάκι, Μαγγουφάνα. Μαρούσι, Τουρκοβούνια, Καλογρέζα, Ομορφοκλησιά, Νάστου, Γλυφάδα κ.ά.
«Αττική», Κωνσταντίνος Κουτσουρής (1913-1991). Από τις συλλογές της
Πινακοθήκης του Δήμου Αθηναίων.
«Οι πολίται δικαιούνται…»
Ενδιαφέρον έχει το περιεχόμενο της ανακοίνωσης που ζητούσε την βοήθεια του κόσμου για να πετύχουν τα προγράμματα. Η ανακοίνωση αυτή ανέφερε ότι «οι πολίται δικαιούνται και παρακαλούνται να καταγγέλλουν όσους βλάπτουν τα δάση και τα δένδρα ενώπιον των δασικών και αστυνομικών υπαλλήλων». Σημειωτέο ότι δασικοί υπάλληλοι εκτός Αθηνών έδρευαν στην περιοχές Εκάλη, Κηφισιά, Πεντέλη, Αγία Παρασκευή. Μονή Καισαριανής, Γλυφάδα, Δαφνί, Αγίους Αναργύρους, Μενίδι, Σανατόριο Πάρνηθας, Χασιά και Κοκκινιά.
Στην συνέχεια, με την συμμετοχή των δήμων, οργανώνονταν δράσης ευαισθητοποιήσεως του κοινού. Όπως π.χ. συνέβη με τον δήμο Κοκκινιάς, όπου στα τέλη 1935 οργανώθηκε «Εβδομάδα Πρασίνου» με θαυμάσιες εκδηλώσεις. Συγκεντρώσεις μπροστά στο Δημαρχείο οργανώσεων με τα λάβαρά τους, προσκόπους, μονάδες στρατού, δημόσια και ιδιωτικά σχολεία, αναδασώσεις, διαλέξεις κ.ά. Ήταν υπέροχο το θέαμα που εμφανιζόταν τα Σαββατοκύριακα με εκατοντάδες παιδιά και μεγάλους να ξεκινούν από την πλατεία Δημαρχείου για να αναδασώσουν τον λόφο Δεξαμενής, τον λόφο Βώκου ή τον λόφο πάνω από το νεκροταφείο Νέας Κοκκινιάς.
Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα «Δημοκρατία» 29 Ιουλίου 2018.
