«Πολλοί θεοσεβείς αναγνώσται μας γράφουν, ότι, ενώ αι λαϊκαί συνάδελφοι αφιέρωσαν στήλας ολοκλήρους εις το προσκύνημα της εικόνος «Άξιον εστίν», δεν ευρέθη καμμία να εξηγήση, την ακριβή ιστορίαν της περιέργου αυτής ονομασίας. Θα αντιγράψωμεν λοιπόν προς χάριν των, από τον Μέγαν Συναξαριστήν τας της Συνάξεως του Αρχαγγέλου Γαβριήλ «εν τω Άδειν» (11 Ιουνίου), όπου αναφέρονται όλα τα σχετικά:
Παρά την σκήτην του Πρωτάτου, την ευρισκομένην εις τας Καρυάς, υπάρχει «λάκκος» μέγας, εις την θέσιν της ιεράς μονής του Παντοκράτορος, με διάφορα κελλία, εις εν των οποίων, τιμώμενον επ’ ονόματι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, έμενεν, επί της βασιλείας των Πορφυρογεννήτων αδελφών Βασιλείου και Κωνσταντίνου (980 μ.Χ.) εις γέρων ιερομόναχος. Επειδή δε εγίνετο αγρυπνία καθ’ εκάστην Κυριακήν εις την σκήτην του Πρωτάτου, ο γέρων ιερομόναχος μετέβη εκεί μίαν εσπέραν Σαββάτου, αφού είπεν εις τον υποτακτικόν του, να μείνη εις το κελλί διαβάζων την Ακολουθίαν. Τούτο και έγινε· αλλ’ εν τω μέσω της νυκτός, κτυπά η πόρτα και ο αδελφός, ανοίξας, είδε ξένον και άγνωστον Μοναχόν, ο οποίος, φιλοξενηθείς, ηγέρθη την ώραν του Όρθρου και ήρχισε να ψάλλη μαζή του την Ακολουθίαν. Όταν, όμως, έφθασαν εις την «τιμιωτέραν των Χερουβίμ», ο εντόπιος καλόγηρος έψαλε μέχρι τέλους τον συνήθη και παλαιόν ύμνον του Αγ. Κοσμά του Ποιητού, ενώ ο ξένος μοναχός ήρχισε κατ’ άλλον τρόπον:
«Άξιον εστίν, ως αληθώς, μακαρίζειν σε την Θεοτόκον, την αειμακάριστον και παναμώμητον και Μητέρα του Θεού ημών…»
Αφού, λοιπόν, ετελείωσεν ο ύμνος, ο εντόπιος μοναχός είπε, θαυμάζων, εις τον ξένον αδελφόν:
-Εμείς ψάλλομεν μόνον «Την τιμιωτέραν…», το δε «Άξιον εστίν…», ουδέποτε ηκούσαμεν, ούτε εμείς ούτε οι πρόγονοί μας… Σε παρακαλώ, λοιπόν, γράψε μου τον ύμνον αυτόν, διά να τον ψάλλω και εγώ εις την Θεοτόκον!…
-Ευχαρίστως! Δώσε μου χαρτί και μελάνι, να τον γράψω.
Αλλ’ ο καλόγηρος δεν είχεν ούτε χαρτί ούτε μελάνι.
-Φέρε μου, λοιπόν, μίαν πλάκα!…», είπεν ο ξένος.
Όταν δε την έλαβε, εχάραξεν επ’ αυτής, με το δάκτυλόν του, το «Άξιον εστίν»- αλλ’ ω του θαύματος εχαράχθησαν τόσον βαθειά τα γράμματα επί της σκληράς πλακός, ως να εγράφοντο επί μαλακωτάτου κηρού. Και, τότε, ο ξένος είπεν εις τον μοναχόν.
-Από τώρα και εις το εξής, έτσι θα ψάλλετε και σεις και όλοι οι ορθόδοξοι!…
Μεθ’ ο εξηφανίσθη!… Δεν ήτο δε -κατά την παράδοσιν- άλλος από τον άγγελον Κυρίου και δη τον Αρχάγγελον Γαβριήλ. Δι’ ο, και όταν επανήλθεν ο γέρων από το Πρωτάτον και είδε την πλάκα την «αγγελοχάρακτον» και ήκουσε το «Άξιον εστίν…», εθαύμασε και έσπευσε με αυτήν εις τον Πρώτον του Αγ. Όρους και τους άλλους γέροντας της «κοινής Συνάξεως», οι οποίοι και «δοξάσαντες ομοφώνως τον Θεόν», απέστειλαν την πλάκα εις την Κωνσταντινούπολιν, με σχετικά γράμματα προς τον Πατριάρχην και τον Βασιλέα.
Έκτοτε, λοιπόν, ο αγγελικός αυτός ύμνος διεδόθη εις όλην την «οικουμένην» και ψάλλεται εις την Θεομήτορα υφ’ όλων των ορθοδόξων· η δε εικών της Θεοτόκου, που ευρίσκεται εις το κελλί εκείνο, όπου έγινε το θαύμα, μετεφέρθη υπό των Πατέρων του Αγ. Όρους εις την μεγαλοπρεπή εκκλησίαν του Πρωτάτου και εκεί ευρίσκεται, μέχρι σήμερον, ενθρονισμένη επί του ιερού συνθρόνου εντός του αγίου Βήματος, επειδή ενώπιον της εικόνος αυτής, εψάλη διά πρώτην φοράν ο ύμνος του Αρχαγγέλου Γαβριήλ.
«Το δε κελλίον -λέγει ο Συναξαριστής- έλαβε την επωνυμίαν «Άξιον εστίν»· και ο λάκκος, εις τον οποίον το κελλίον ευρίσκεται, ονομάζεται παρά πάντων, μέχρι σήμερον, Άδειν, ο εστί ψάλλειν, διότι εν αυτώ εψάλη, πρώτον ο αγγελικός ύμνος».
Ότι δε ο φανείς άγγελος ήτο ο Αρχάγγελος Γαβριήλ, μαρτυρεί, κατά τον Συναξαριστήν, το ότι, από της πρώτης ήδη χιλιετηρίδος αναγράφεται εις το Μηναίον, διά την 11ην Ιουνίου η «Σύναξις του Αρχαγέλλου Γαβριήλ εν τω Άδειν». Διότι, έκτοτε, οι πατέρες του Αγ. Όρους ετέλουν, κάθε χρόνον, σύναξιν και λειτουργίαν εις τον ως άνω «λάκκον», τιμώντες και δοξάζοντες τον Αρχάγγελον Γαβριήλ, ο οποίος απ’ αρχής μέχρι τέλους εστάθη ο ευαγγελιστής και ο υμνολόγος της Θεοτόκου»[1].
