Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Σχολή Καραμάνου.
Όσοι ζουν ή έχουν περάσει από την Αθήνα και την οδό Αθηνάς δεν μπορούν ίσως να φανταστούν την ιστορία που «κρύβει» στα σπλάχνα του ένα μικρό κομμάτι γης που φέρει την ονομασία Πλατεία Καραμάνου και περιβάλλεται από τις οδούς Αθηνάς, Βορέου και Βύσσης. Είναι μία από τις παλαιότερες της πόλης. Αυτά τα λίγα τετραγωνικά γης, λόγω της θέσης τους σε έναν από τους κεντρικότερους δρόμους, βρίσκονται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος από τότε που η Αθήνα έγινε πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους. Σε λίγες εκατοντάδες μέτρα γης φιλοξενήθηκε το πρώτο το πρώτο δημοτικό σχολείο της πρωτεύουσας, ύστερα ανεγέρθηκαν λαϊκά λουτρά και εντέλει το κτίριο που σώζεται μέχρι τις ημέρες μας και στεγάζει δημοτικές υπηρεσίες.
Διαμαρτυρία
Εντυπωσιάζει το γεγονός ότι ελάχιστα στοιχεία είναι γνωστά ακόμη και για τον Καραμάνο, του οποίου το επώνυμο δόθηκε στο πρώτο δημοτικό σχολείο των Αθηνών και ονομάτισε τη μικρή αλλά κεντρική αυτή πλατεία της πρωτεύουσας. Κι όμως στα χρόνια της σκλαβιάς υπήρχε εκεί ο Άγιος Νικόλαος του Κτενά ή του Βορέα. Όταν απελευθερώθηκε η πόλη, ο ναός είχε μετατραπεί σε ερείπιο και το οικόπεδό του (εκκλησιόπεδο) περιήλθε στην ιδιοκτησία του Δήμου Αθηναίων.
Οπότε εκεί αποφασίσθηκε να ανεγερθεί το πρώτο δημοτικό σχολείο, το οποίο μέχρι τότε στεγαζόταν σε ακατάλληλο ημιυπόγειο χώρο της Πλάκας. Ο δάσκαλος διαμαρτυρόταν για την άθλια κατάσταση γράφοντας πως «αφ’ ημέρας εις ημέραν χειροτερεύει, και τα ως προς την υγείαν ολέθρια αποτελέσματά της γίνονται μάλλον επαισθητά και απειλητικά της ζωής εμού και των εις αυτό φοιτώντων μαθητών»![1] Ντουβάρια ανοιχτά, σοβάδες που έπεφταν, παράθυρα χωρίς τζάμια και απέξω ακαθαρσίες και δυσωδία. Ο δάσκαλος που διαμαρτυρόταν ήταν ο Καραμάνος.
Η υπογραφή του Μ. Καραμάνου.
Μιχαήλ Μ. Καραμάνος
Παραμένουν συγκεχυμένες οι πληροφορίες που έχουν δημοσιευθεί σε εγκυκλοπαίδειες, λεξικά αλλά και μονογραφίες. Άλλοι τον θέλουν να λέγεται Ιωάννης και να κατάγεται από την Γορτυνία, ορισμένοι τον αναφέρουν ως λόγιο του 19ου αιώνα και πουθενά δεν αναφέρεται που και πότε γεννήθηκε και απεβίωσε. Ο Μιχαήλ Μ. Καραμάνος, όπως ήταν το ονοματεπώνυμό του, γεννήθηκε στην Καλλονή της Μυτιλήνης το 1803. Το 1829 τον βρίσκουμε δάσκαλο στο νεοσύστατο αλληλοδιδακτικό της Νάουσας Πάρου.
Αργότερα στο επίσης νεοσύστατο ιδιωτικό σχολείο του Ιωνά Κινγκ και το 1834 με πτυχίο δασκάλου δευτέρας τάξεως. Το επόμενο έτος (1835) διορίζεται δάσκαλος στην Τρίπολη και το 1838 πλέον στην Αθήνα, με την οποία συνέδεσε ολόκληρη τη ζωή του. Ανέλαβε τα παιδιά του πρώτου δημοτικού σχολείου που ιδρύθηκε στην πρωτεύουσα, όπου δραστηριοποιείτο και ο αδελφός του Γεώργιος, ενώ είχε ακόμη τρία αδέλφια (Δημήτρης, Σταύρος, Ρηγούδα).
Σχολείο και Πλατεία
Η ανέγερση του σχολείου, με σχέδια του δημοτικού αρχιτέκτονα Στάουφερτ, ήταν περιπετειώδης, κυρίως διότι δεν λήφθηκαν υπόψη οι νεοεκδοθείσες οδηγίες για τα δημοτικά σχολεία. Αντέδρασε ο συντάκτης των οδηγιών και υπεύθυνος εκ μέρους του κράτους Ι. Κοκκώνης. Εν πάση περιπτώσει, στα τέλη 1840 το κτίριο είχε ανεγερθεί αλλά δεν διέθετε τον απαραίτητο εξοπλισμό. Τότε ο Μ. Καραμάνος και οι μαθητές του πήραν τα σαθρά έπιπλα από το σχολείο της Πλάκας και τα μετέφεραν στο νέο σχολείο, όπου και εγκαταστάθηκαν.
Έτσι ξεκίνησε τη λειτουργία του το δημοτικό σχολείο Καραμάνου της οδού Αθηνάς, το 1841. Πότε όμως δημιουργήθηκε η πλατεία Καραμάνου; Έχει συμπληρώσει τον ενάμιση αιώνα ζωής, αφού το 1865 τροποποιήθηκε το σχέδιο πόλης για τη δημιουργία της. Ο δήμος αναγκάστηκε να αποζημιώσει όμορους ιδιοκτήτες που διέθεταν έστω και ελάχιστα τετραγωνικά μέτρα. Περίπου 20 χρόνια αργότερα, το 1884, ο μηχανικός του Δήμου Αθηναίων Ιωάννης Μπον επισκεύασε το σχολείο, το οποίο συνέχισε τη λειτουργία του μέχρι τις δύο πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Κατεδαφίστηκε το 1916, όταν ο δήμος αποφάσισε την δημιουργία των δεύτερων λαϊκών λουτρών.[2]
Η οδός Αθηνάς, 1920. Αριστερά η πλατεία Καραμάνου.
Λουτρά και νέο κτίριο
Ωστόσο τα λουτρά καθυστέρησαν δύο δεκαετίες να ανεγερθούν και από μόνα τους αποτελούν μια ξεχωριστή ιστορία. Κατασκευάσθηκαν υπόγεια και εγκαινιάσθηκαν πανηγυρικά το 1939 από τον Ιωάννη Μεταξά και τον Κώστα Κοτζιά[3] ενώ στο ισόγειο λειτουργούσε κατάστημα της Εμπορικής Τραπέζης. Έτσι παρέμειναν τα πράγματα μέχρι τη δεκαετία 1960, όταν τα πάντα κατεδαφίστηκαν.
Προγραμματίστηκε η δημιουργία πολυώροφου κτιρίου με υπόγεια λουτρά[4] και επάνω «Μουσείο των Αθηνών».[5] Πράγματι ανεγέρθηκε εξαώροφο κτίριο, το οποίο όμως κάλυψε κατά καιρούς διάφορες ανάγκες δημοτικών υπηρεσιών και για κάποιο διάστημα στέγασε τη δημοτική βιβλιοθήκη. Τότε διαμορφώθηκε και η πλατεία με τη μορφή που την γνωρίσαμε οι νεότεροι.[6]
Η Πλατεία Καραμάνου όπως είναι σήμερα.
Επίλογος
Ωστόσο το «Σχολείο Καραμάνου», το πρώτο δημοτικό των Αθηνών, έμεινε στην ιστορία. Παραμένει όμως άγνωστο πως ο σπουδαίος εκείνος δάσκαλος, όταν αποχώρησε από την υπηρεσία ασχολήθηκε επιτυχώς με το εμπόριο δημιουργώντας σημαντική περιουσία. Συνέχισε να ασχολείται με την εκπαίδευση, ως σύμβουλος της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας. Έφυγε από τη ζωή τον Μάρτιο 1881, σε ηλικία 78 ετών, καταλείποντας, μεταξύ άλλων, σημαντικό ποσόν για να εκπαιδεύονται νέοι από την πατρίδα του Μυτιλήνη στη Ριζάρειο Σχολή.[7] Έμεινε ανύπαντρος, αλλά άκμασαν στην Αθήνα οι άλλοι κλάδοι της οικογένειας και το όνομα στην πλατεία έμεινε να θυμίζει το δημιουργικό του πέρασμα από τη ζωή.
