Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Αποχαιρέτησε τα γήινα ο Γιάννης Καιροφύλας (Αθήνα, 1927 – 2025). Υπήρξε σπάνια περίπτωση πνευματικού ανθρώπου που έζησε, ερεύνησε και τίμησε την πόλη του με συνέπεια, ήθος και δημιουργικότητα. Δημοσιογράφος, ιστορικός ερευνητής και συγγραφέας, αφιέρωσε τη ζωή του στην καταγραφή της αθηναϊκής ιστορίας και στην ανάδειξη της συλλογικής μνήμης των ανθρώπων της. Ενσάρκωσε πλήρως την έννοια του «Αθηναιογράφου», ενός τίτλου που, όπως σωστά έχει ειπωθεί, ελάχιστοι δικαιούνται να φέρουν.
Οικογένεια
Ο Γιάννης Καιροφύλας γεννήθηκε στην Αθήνα το 1927 και υπήρξε γέννημα-θρέμμα της πόλεως που τόσο αγάπησε και υπηρέτησε. Μεγάλωσε στη συνοικία της Νεαπόλεως, μία από τις παλαιότερες της πρωτευούσης. Ζυμωμένος από νωρίς με τον αστικό παλμό, τις ιστορίες και τις μεταμορφώσεις των Αθηνών, ανέπτυξε σχέση βαθιά υπαρξιακή με την πρωτεύουσα.
Γιος του πολυγραφέστατου δημοσιογράφου, Κώστα Καιροφύλα και της Αγγελικής Τζεν-Καιροφύλα, εντάχθηκε σε οικογένεια με πολιτιστικό υπόβαθρο και αθηναϊκή ρίζα. Ο πατέρας είχε μετακομίσει στην Αθήνα από το 1900, στοιχείο που υποδηλώνει τη μακροχρόνια σύνδεση της οικογένειας με την πόλη, αλλά και την έμφαση που δινόταν στην πνευματική καλλιέργεια ήδη από τις προηγούμενες γενιές.
Έγγαμος και πατέρας δύο θυγατέρων (Θεοδώρας και Αλεξάνδρας), υπήρξε άνθρωπος ήπιων τόνων και η κατοικία του στη Φιλοθέη, παρέμεινε επί δεκαετίες ο ιδιωτικός του χώρος, συγγραφής και στοχασμού. Μέχρι την τελευταία στιγμή διατήρησε αλώβητο το ήθος του, παραμένοντας συνεπής, εγκρατής και ανθρωπιστής.
Η πορεία
Η δημοσιογραφία αποτέλεσε για τον Γιάννη Καιροφύλα αποστολή ζωής. Αν και ξεκίνησε σπουδές Πολιτικών Επιστημών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, εγκατέλειψε στο τρίτο έτος για να αφιερωθεί εξ ολοκλήρου στη δημοσιογραφία – μια επιλογή που δικαιώθηκε απόλυτα από τη μετέπειτα διαδρομή του. Από το 1951, εργάστηκε ως συντάκτης, αρθρογράφος και ερευνητής σε πληθώρα ημερήσιων εφημερίδων, περιοδικών και ραδιοφωνικών παραγωγών. Με χαρακτηριστική επιμέλεια και σταθερότητα, δημοσίευε κείμενα ιστορικού, κοινωνικού και πολιτισμικού περιεχομένου που συνδύαζαν την πληροφορία με την ευαισθησία.
Η εμπειρία του απλωνόταν σε όλο το φάσμα της έντυπης και ραδιοτηλεοπτικής δημοσιογραφίας, ενώ παράλληλα εξελίχθηκε σε πρωτοπόρο ιστορικό ερευνητή με ειδίκευση στην πόλη των Αθηνών. Συνεργάστηκε με εφημερίδες όπως η «Προοδευτική Αλλαγή», το «Έθνος», ο «Ελεύθερος Κόσμος» και η «Ελευθεροτυπία», καθώς και με πληθώρα περιοδικών – «Σφαίρα», «Γυναίκα», «Ρομάντσο», «Εικόνες», «Ένα», «Ταχυδρόμος» και άλλα. Το εύρος των θεμάτων του αποτύπωνε τη βαθιά του κατανόηση της ελληνικής κοινωνίας, της αθηναϊκής καθημερινότητος αλλά και της πολιτισμικής της εξελίξεως.
Ιδιαίτερη μνεία αξίζει στη θητεία του στο Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας – Τηλεόρασης (ΕΙΡΤ), όπου διετέλεσε για περίπου είκοσι έτη Διευθυντής της «Ραδιοτηλεόρασης», του επίσημου περιοδικού του ιδρύματος. Εκεί ανέδειξε τη σημασία της πολιτιστικής δημοσιογραφίας, δίνοντας βήμα σε θέματα λογοτεχνίας, θεάτρου, τέχνης και αστικής μνήμης, σε μια εποχή που η ελληνική κοινωνία βίωνε ραγδαίες μεταπολεμικές αλλαγές.
Εκδόσεις
Μέλος της Ενώσεως Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών (ΕΣΗΕΑ), συμμετείχε ενεργά στην Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, τον Σύλλογο των Αθηναίων και τον Σύλλογο Φίλων της Εθνικής Βιβλιοθήκης, στον οποίο υπήρξε συνιδρυτής και πρώτος πρόεδρος.
Από τη συγγραφική του παραγωγή ξεχωρίζουν οι δύο τόμοι για την Αθήνα, τους Αθηναίους και τις Αθηναίες. Επίσης τα έργα του για την Αθήνα της Μπελ Επόκ, του Μεσοπολέμου, ενώ εξέδωσε, πάντα με τις εκδόσεις του Στρατή Φιλιππότη, βιβλία για την Αθήνα της Κατοχής και ένα βιβλίο για κάθε δεκαετία (’40, ’50, ’60, ’70 κ.ά.).
Δεινός ερευνητής, ασχολήθηκε και με την ιστορική και λαογραφική ταυτότητα της πόλεως μέσα από τοπωνυμικά, κοινωνικές τάξεις, ήθη και έθιμα. Σημαντικά έργα αυτής της κατηγορίας είναι «Τα Τοπωνύμια της Αθήνας, του Πειραιά και των Περιχώρων», «Η Αθηναϊκή σάτιρα», «Η Αθηναϊκή Αποκριά», «Τα μεγάλα τζάκια της Αθήνας», «Οι πρώτοι έμποροι των Αθηνών», «Η ιστορία της συνοικίας του Ψυρή» κ.ά.
Έδωσε έμφαση στην μυθιστορηματική βιογραφία με τα έργα του «Αυτοί οι ωραίοι τρελοί», «Γιαννούλης Χαλεπάς», «Νικηφόρος Λύτρας», «Νικόλαος Γύζης» και «Λουκάς Δούκας». Ξεχωριστό κεφάλαιο στην πνευματική του προσφορά υπήρξε το δημοφιλές «Αθηναϊκό Ημερολόγιο», που εξέδιδε επί είκοσι συναπτά έτη με τον εκδότη Στρατή Φιλιππότη. Καθιερώθηκε ως θεσμός μνήμης και καταγραφής που συνέχισε ο Φιλιππότης μετά την αποχώρηση του Καιροφύλα, τιμώντας την παράδοση και τη συμβολή του και στη συνέχεια τα παιδιά του Φιλιππότη.
Αθηναιογράφος
Ο χαρακτηρισμός «Αθηναιογράφος» είναι τίτλος που απέκτησε με μόχθο και αγάπη για την πόλη και ο οποίος σκέπασε τις άλλες ιδιότητές του. Εξάλλου, η σχέση του με την Αθήνα ήταν βαθιά υπαρξιακή. Η Νεάπολη των παιδικών του χρόνων, τα Εξάρχεια της νεότητός του, τα δρομάκια της Πλάκας, οι λόφοι, οι στοές και τα καφενεία της πόλεως αποτέλεσαν σκηνικό, χαρακτήρες και αφηγηματική ουσία των έργων του.
Ύφος γραφής ανεπιτήδευτο, χωρίς στόμφους, μεγαλοστομίες και υπερβολές. Ευγενής, με λεπτό χιούμορ, μέτρο και αυθεντικότητα. Ο δημόσιος λόγος του έντιμος και μετρημένος. «Ζωγράφισε» την πόλη, καταγράφοντας την εικόνα που πέρασε, αλλά και την πόλη που έρχεται. Λειτούργησε ως κριτικός χρονικογράφος.
Ήταν εξ εκείνων που κατανοούσαν ότι η αθηναιογραφία είναι ένα ξεχωριστό λογοτεχνικό και ιστορικό είδος, που δεν περιορίζεται σε χρονογραφήματα ή ρεπορτάζ. Απαιτεί συναίσθημα, τεκμηρίωση και ανθρωποκεντρική οπτική. Παρατηρούσε τον άνθρωπο πίσω από την αλλαγή, τον κάτοικο πίσω από την πολυκατοικία, την ανάμνηση πίσω από τον δρόμο που αλλάζει όνομα. Λειτούργησε ως συνείδηση της πόλεως και η Αθήνα του Καιροφύλα θυμάται, αφηγείται, αντέχει, και πάνω απ’ όλα, διδάσκει.
Δύο Μετάλλια
Ανάμεσα στο πλήθος των διακρίσεων που απόλαυσε στη ζωή του, δύο ήταν εκείνες που ξεχώρισε. Δύο μετάλλια που ικανοποιούσαν τον μετριοπαθή εργάτη της πένας. Τον Ιούνιο 1998 ο Δήμος Αθηναίων, με δήμαρχο τον Δημήτρη Αβραμόπουλο, του απένειμε το Μετάλλιο της Πόλεως των Αθηνών «για το πολύπλευρο και πολύτιμο συγγραφικό έργο του για την ιστορία της πόλης των Αθηνών». Αναγνώριση ουσίας για τον άνθρωπο που συνέδεσε τη ζωή και την πέννα του με την πολιτισμική ταυτότητα της πρωτευούσης. Όσοι παρευρεθήκαμε σε εκείνη τη σεμνή τελετή, διακρίναμε το φωτεινό του χαμόγελο, ως ένδειξη ικανοποιήσεως.
Δεκατέσσερα χρόνια αργότερα, τον Απρίλιο 2012, ο «Σύλλογος των Αθηναίων» του απένειμε την ύψιστη τιμητική του διάκριση, το «Χρυσούν Μετάλλιον», αναγνωρίζοντας την προσφορά στην πόλη και τον Σύλλογό της. Τότε ειπώθηκε ότι «ο Καιροφύλας δεν είναι απλώς ο Αθηναιογράφος· είναι πρόσωπο-σύμβολο, που μας συνοδεύει ώστε να χαράξουμε το αύριο σε μια πόλη που επιθυμεί και γνωρίζει να χαμογελά». Εξάλλου, υπήρξε τακτικό μέλος του από το 1983, εκλέχθηκε πολλές φορές στο Διοικητικό του Συμβούλιο (1996, 1999, 2002), ενώ διετέλεσε και Αντιπρόεδρος το 1999, καθώς και υπεύθυνος Τύπου και Δημοσίων Σχέσεων.
Στην εκδήλωση εκείνη τον Γιάννη Καιροφύλα σκιαγράφησε η διακεκριμένη δημοσιογράφος, ιστορικός και νομικός Χαρίκλεια Δημακοπούλου και η ομιλία της θα αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του Συλλόγου των Αθηναίων (www.syllogostonathinaion.gr). Τιμήθηκε όμως ο Καιροφύλας και από το Ίδρυμα Μπότση, τον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό αλλά και το Υπουργείο Εθνικής Αμύνης που του απένειμε αναμνηστικό μετάλλιο Εθνικής Αντιστάσεως 1941–1945, για την προσφορά του στον Αγώνα και τη συμβολή του στη διατήρηση της ιστορικής μνήμης.
Ο θάνατος του Γιάννη Καιροφύλα, έκλεισε έναν κύκλο που άφησε βαθιά τα ίχνη του στην Αθηναϊκή ιστοριογραφία. Διότι λειτούργησε ως αντίβαρο στη βιασύνη και στην αποσπασματικότητα, με σεμνότητα, καλλιέργεια και σεβασμό, αξίες που υπηρέτησε μέχρι την τελευταία πνοή. Πολύτιμη η παρακαταθήκη του, ένα διαρκές προσκλητήριο μνήμης, το οποίο καλεί τους νέους να γνωρίσουν, τους παλαιούς να θυμηθούν, και όλους να στοχασθούν. Έζησε την πόλη όπως έναν αγαπημένο άνθρωπο: Αφοσίωση, κατανόηση και πίστη. Τραγική ειρωνεία ήθελε, μία ημέρα πριν φύγει από τη ζωή, να χάσει και την μεγαλύτερη θυγατέρα του, την Θεοδώρα (Ντορέτα), σε ηλικία 65 ετών.
Καλό ταξίδι δάσκαλε, η Αθήνα σε ευγνωμονεί.
