Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
«Τριάντα επτά χρόνια κατοικώ σ’ αυτό το δρόμο, και η Παναγιά με φύλαξε ίσαμε σήμερα, για να σας τον δείξω… πραγματοποιώντας έτσι τα πιο ακριβά μου όνειρα». Αυτά τα λόγια χρησιμοποίησε ο Μάνος Χατζιδάκις για την παράστασή του «Οδός Ονείρων», που ανέβηκε το καλοκαίρι του 1962 στο θερινό θέατρο «Μετροπόλιταν», επί της λεωφόρου Αλεξάνδρας.
Η διαφήμιση της πρεμιέρας στο θερινό θέατρο Μετροπολιτάν (1962).
Η «Οδός Ονείρων» δεν συγγένευε μορφικά ούτε με το αμερικανικό μιούζικαλ, ούτε και με την επιθεώρηση. Αποτελούσε ένα «λεύκωμα» με τύπους και «στιγμές» μιας λαϊκής συνοικίας, μεταμορφωμένους σε μελαγχολικές ή κεφάτες νότες από τον μεγάλο μουσικό. Ένα διαφορετικό μουσικό θέαμα, στο οποίο ξεδιπλώνονταν οι ιστορίες των κατοίκων μιας αθηναϊκής γειτονιάς μέσα από τον φωτογραφικό φακό ενός περιπλανώμενου φωτογράφου.
Η πρόσοψη του θεάτρου. Δημιουργία Μίνου Αργυράκη (1962).
Η έμπνευση
Από που εμπνεύστηκε ο Μάνος Χατζιδάκις την «Οδό Ονείρων»; Διότι πρόκειται για τίτλο και έργο που έγραψε τη δεκαετία 1940 ο αντισυμβατικός και πλάνης Μίνως Αργυράκης. Εξέθεσε τα δύο πρώτα έργα του στο Ζάππειο το 1948 και γοητεύτηκε από την κρίση του Σπύρου Μελά που έκανε τότε λόγο για τον «μικρό Γκογκόλ» του σχεδίου. Το 1957, ο Μ. Αργυράκης εκδίδει το βιβλίο του (Οδός Ονείρων) και εκθέτει τα σχέδιά του (Οκτώβριος) στην αίθουσα «Κούρος», στο Κολωνάκι. Η κριτική που δημοσίευσε ο τεχνοκριτικός και ιστορικός της τέχνης Τώνης Σπητέρης (1910-1986) ήταν καθοριστική για την πορεία του καλλιτέχνη. Χαρακτήρισε τον Αργυράκη «σατιρικό σχεδιαστή που ασκεί δηκτική κριτική στα ήθη και τα έθιμα των νεοελλήνων» με δικό του στυλ και τρόπο τεχνικής ερμηνείας.
Ο Μ. Αργυράκης παρουσίασε κοινωνική σάτιρα συνδυασμένη με ειρωνική διάθεση απέναντι στον «καλό κόσμο» (χάι λάιφ), την πνευματική σνομπαρία της εποχής (Βυζάντιο), τα νεοφερμένα αμερικάνικα προϊόντα (ροκ εντ ρολ), τις συνήθειες της αστικής κοινωνίας (κοινωνικές υποχρεώσεις) με «το πιάνο και τα γαλλικά», ξετύλιγαν έναν ολόκληρο κόσμο γεμάτο όνειρα, συνήθειες, ψυχικά πλέγματα. Προβάλει σειρά χαρακτηριστικών τύπων τους οποίους ο καθένας μπορούσε να συναντήσει καθημερινά στον δρόμο. Τη «Μαντάμ», τον αρτηριοσκληρωτικό θαμώνα του Ζαχαράτου, τον ψευτοδιανοούμενο, τους «Γκρεκοαμέρικανς», τους πολιτικούς… Θύμιζε τους λαϊκούς «παραμυθάδες», ακολουθούσε κλασικό τρόπο περιγραφής με παιχνιδιάρικα και στολισμένα σχέδια.
Δημιουργία Μίνου Αργυράκη. Μακέτα σκηνικού για την παράσταση «Οδός Ονείρων» (1962).
Καλλιτεχνικό γεγονός
Η πρεμιέρα, που πραγματοποιήθηκε τη 14η Ιουνίου του 1962 κίνησε το διεθνές καλλιτεχνικό και δημοσιογραφικό ενδιαφέρον. Κατέφθασαν μάλιστα για αυτήν την περίσταση, αεροπορικώς από τη Γαλλία, προσωπικότητες του κινηματογράφου, του θεάτρου και της τηλεοράσεως. Ανάμεσά τους η διάσημη τραγουδίστρια Μισέλ Αρνώ, ο θεατρικός συγγραφεύς Πωλ Κεντέν και ο ανταποκριτής της «Παρί-Ματς» Γκιγιώμ Αννοτώ.
Επίσης ο διάσημος οπερατέρ Σερζ Γκρεμπόφ, ο οποίος γύρισε σκηνές από την παράσταση για τη Γαλλική Τηλεόραση. Επίσης, την επίσημη πρώτη παρακολούθησαν ο Πρόεδρος της Κυβέρνησης Κωνσταντίνος Καραμανλής με σύσσωμο το υπουργικό συμβούλιο. Την παρακολούθησαν όμως και οι ευρισκόμενοι στην Αθήνα διάσημοι καλλιτέχνες Πήτερ Φιντς και Τζέην Φόντα, αλλά και διάφοροι εκπρόσωποι του πνευματικού κόσμου.
Αναπροσαρμογές
Ο Δημήτρης Χορν με το φανταιζίστικο κέφι του, η Ρένα Βλαχοπούλου με τη γραφική αυτοειρωνεία της, η Μάρω Κοντού με το μπρίο της, ο Βαγγέλης Πρωτοπαπάς, ο Γιώργος Κωνσταντίνου, ο Γιώργος Ερμιζάς, η Χρυσούλα Ζώκα και ο Μανώλης Καστρινός ξεσήκωσαν τους θεατές ως οι κυριότεροι κάτοικοι της Οδού Ονείρων. Μία οδό που εικονογράφησε τόσο ιδιότυπα και γλαφυρά ο Μίνως Αργυράκης.
-
- Ο Δημήτρης Χόρν σε σκίτσο.
-
- Η Μάρω Κοντού σε σκίτσο
Τα σκηνικά του περιτριγύριζαν το κοινό, το οποίο αιφνιδιαζόταν από την εμφάνιση των ηθοποιών από τα διάφορα σημεία της πλατείας. Τα κείμενα του έργου ανήκαν στους Μάνο Χατζιδάκι, Αλέξη Σολομό και Βασίλη Νικολαΐδη. Οι παραστάσεις συνεχίστηκαν μέχρι τις αρχές του Σεπτεμβρίου με διάφορες αναπροσαρμογές στο πρόγραμμα, καθώς ο Χατζιδάκις αποφάσιζε κάθε τόσο να κάνει τονωτικές ενέσεις στο έργο.
Λίγο πριν αρχίσει η παράσταση. Το θέατρο κατάμεστο από κόσμο. Στην πρώτη σειρά διακρίνεται ο Διάδοχος Κωνσταντίνος διαβάζοντας το πρόγραμμα. Σε πρώτο πλάνο διακρίνεται ο χώρος της ορχήστρας.
Κατ’ αρχάς τον Ιούλιο προέκυψε η έκτακτη συμμετοχή της Αλίκης Βουγιουκλάκη για δύο μόνο βραδιές, ένα Σαββατοκύριακο. Εμφανίσθηκε στον πρόλογο του έργου και ερμήνευσε σε πρώτη εκτέλεση τα τρία νέα τραγούδια που είχε γράψει ο Μάνος Χατζιδάκις για την ταινία «Αλίκη». Ήταν τέτοια η επιτυχία που σημειώθηκε από την εμφάνιση της Αλίκης Βουγιουκλάκη, ώστε η διεύθυνση του θεάτρου, δηλαδή ο πολυτάλαντος αλλά και πολυταλαιπωρημένος επιχειρηματίας Τάκης Μακρίδης, οργάνωσε ειδική συγκέντρωση στο σπίτι του Μάνου Χατζιδάκι. Εκεί της προσέφερε «βαρύτιμη ταυτότητα από μασίφ χρυσάφι» και η οποία από τη μία πλευρά έγραφε «Οδός Ονείρων – Μάνου Χατζιδάκι» και από την άλλη «Θέατρο Μετροπόλιταν – Καλοκαίρι 1962».
Μετά, δε, την αποχώρηση του Δημήτρη Χορν, την παρλάτα που μέχρι τότε τραγουδούσε ο ηθοποιός εκτελούσε η Νάνα Μούσχουρη. Επίσης, ο Ευγένιος Σπαθάρης παρουσίαζε από τη σκηνή του θεάτρου «Μετροπόλιταν» τις «Μεταμορφώσεις του Καραγκιόζη στην Οδό Ονείρων», σε κανονική παράσταση Καραγκιόζη.
Συμφιλίωση Μάνου – Μελίνας
Αυτό που δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό είναι ότι η «Οδός Ονείρων» αποτέλεσε την αφορμή για να συμφιλιωθεί ο Μ. Χατζιδάκις με τη Μελίνα Μερκούρη και τον Ζυλ Ντασσέν. Την πρωτοβουλία ανέλαβε ο συνθέτης. Έγραψε ένα γράμμα στο ζεύγος και το κάλεσε να πάει να δει την παράσταση. «Χωρίς να είμαι βέβαιος ότι θα δεχθήτε την πρόσκλησή μου, ο πρώην φίλος σας Μάνος».
Η απάντηση βέβαια ήρθε αμέσως: «Και βέβαια θα έλθουμε, απόψε κι’ όλας». Έτσι εκείνο το βράδυ το «Μετροπόλιταν» υποδέχθηκε τους δύο καλλιτέχνες. Η Μελίνα έπεσε στην αγκαλιά του, ενώ φιλιά και επιφωνήματα αντηλλάγησαν αφειδώς. Οι πικρίες του παρελθόντος είχαν πια ξεχαστεί. Σημειωτέον ότι η Μελίνα Μερκούρη είχε παρευρεθεί και φωτογραφηθεί λίγες ημέρες νωρίτερα στην παράσταση του Μίκη Θεοδωράκη «Όμορφη Πόλη».
Ο Μάνος Χατζιδάκις με την Μελίνα Μερκούρη και τον Ζυλ Ντασσέν.
Πρωθυπουργός και Βασιλιάς
«Χθες το βράδυ στο θεατρικό πεδίο μάχης της λεωφόρου Αλεξάνδρας, έκαμε την εξόρμησί του και το στρατόπεδο Χατζιδάκι. Η πρεμιέρα του Μετροπόλιταν είχε ιδιαίτερο κοσμικό τόνο, ενισχυμένο με την παρουσία του προέδρου της Κυβερνήσεως και τριών υπουργών», έγραφαν οι κοσμικές στήλες στις 15 Ιουνίου 1962 παρουσιάζοντας την πρώτη της παράστασης «Οδός
Ονείρων». Λίγο παρακάτω είχαν ξεκινήσει τέσσερις ημέρες νωρίτερα οι παραστάσεις της «Όμορφης Πόλης» του Μίκη Θεοδωράκη.
Το γεγονός δεν στερείτο πολιτικής σημασίας. Εξάλλου και μόνον η παρουσία του πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή, γνωστού για τη συμπάθιά του προς τον Μ. Χατζιδάκι, «χρωμάτιζε» τα πράγματα. Όπως πλέον έχουν αποφανθεί όλοι όσοι σοβαρά ασχολήθηκαν με το θέμα, Έλληνες και ξένοι, η διαίρεση δεξιά – αριστερά ήταν περισσότερο από εμφανής. Ο πρωθυπουργός εμφανίσθηκε συνοδευόμενος από την πανέμορφη σύζυγό του Αμαλία και εισήλθε στο θέατρο καταχειροκροτούμενος.
Ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής με τη σύζυγό του στην πρεμιέρα της παράστασης «Οδός Ονείρων». (Ιούνιος 1962)
Κοντά τους παρακολούθησαν την παράσταση και τρεις υπουργοί. Ο υπουργός Παιδείας Γρηγόριος Κασσιμάτης, ο υπουργός Εσωτερικών Γεώργιος Ράλλης και ο υπουργός Προεδρίας και γενικός διευθυντής της ΕΡΕ Δημήτριος Μακρής.
Στις 1 Ιουλίου 1962 έσπευσε να παρακολουθήσει την παράσταση και ο 22χρονος Διάδοχος και αργότερα Βασιλεύς Κωνσταντίνος. Πρόκειται επίσης για ιδιαίτερα σημαντική ενέργεια, λαμβανομένων υπόψη των ιδιαίτερων πολιτικο-κοινωνικών συνθηκών αλλά και τον έντονο ανταγωνισμό μεταξύ θεάτρων και παραστάσεων. Ωστόσο ήταν μία επιλογή, η οποία αφενός παρουσίαζε τον Κωνσταντίνο να παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις και ακόμη περισσότερο να συνδέει την παρουσία του με τα νέα ρεύματα.
Ο Διάδοχος Κωνσταντίνος συνομιλεί με τον Κωνσταντίνο Στρογυλλό λίγο πριν από την έναρξη της παράστασης.
Ο Διάδοχος Κωνσταντίνος συνοδεία του Κωνσταντίνου Στρογγυλού αποχωρούν από την παράσταση με λιμουζίνα που οδηγεί ο ίδιος ο Διάδοχος Κωνσταντίνος.
Κριτικές
Το όνειρο του Χατζιδάκι να δημιουργήσει ένα μουσικό θέαμα διαφορετικό από τις επιθεωρήσεις που παρουσιάζονταν στα μουσικά θέατρα της Αθήνας, ή να τονώσει τη φθίνουσα Επιθεώρηση, παρόλο που αγκαλιάστηκε από το φιλοθεάμον κοινό, δεν βρήκε την ίδια απήχηση στους κριτικούς. Οι τελευταίοι συμφωνούσαν πως η πιο βασική αδυναμία του έργου ήταν το κείμενό του· αλλού πολύ φλύαρο, αλλού ελλειπτικό, σπάνια δε σε αρμονική ανταπόκριση με το νοσταλγικό ή σατιρικό θέμα του.
Ωστόσο κοινή ήταν η πεποίθηση και διαπίστωση πως είχε «καλό γούστο», με κεφάτη μουσική επένδυση και χιούμορ, γεγονός που καθιστούσε την «Οδό Ονείρων» ευχάριστο και πολιτισμένο θέαμα. Ενδιαφέρουσα είναι και η κριτική που δημοσιεύθηκε στην «Εστία» (15 Ιουνίου 1962), δηλαδή την ημέρα της πρεμιέρας.
Η «Οδός Ονείρων». Το πρώτο από τα σχέδια στο περίφημο λεύκωμα του Μίνου Αργυράκη, που έδωσε την ιδέα στον Μάνο Χατζιδάκι να δημιουργήσει τη θεατρική φαντασία που ανέβασε στο θέατρο «Μετροπόλιταν.
