Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Λέων Μελάς (1812-1879).
Στις 8 Οκτωβρίου 1879 έφευγε από τη ζωή σε ηλικία 67 ετών, ο συγγραφέας και πολιτικός Λέων Γ. Μελάς, ο οποίος κυριάρχησε επί πολλές δεκαετίες στον κόσμο του παιδικού βιβλίου. Ήταν ένας πολυτάλαντος ελληνολάτρης συγγραφέας, πολιτικός, καθηγητής πανεπιστημίου, ανώτατος δικαστικός και δικηγόρος.
Έζησε την προετοιμασία της ελληνικής εθνεγερσίας στην Κωνσταντινούπολη, υποχρεώθηκε να μεταναστεύσει με την οικογένειά του στην Οδησσό της Ρωσίας μετά το ξέσπασμα της επανάστασης και σπούδασε στην Ιόνιο Ακαδημία και στην Πίζα. Φιλελεύθερη προσωπικότητα και άνθρωπος με εσωτερικές ανησυχίες, παρέμεινε ανυποχώρητος στις αρχές του και υπηρέτησε με όλες τις δυνάμεις του τις εθνικές υποθέσεις.
Ωστόσο, το σημαντικότερο ίσως έργο της ζωής του υπήρξε ένα από τα πλέον δημοφιλή αναγνώσματα, ο «Γεροστάθης ή αναμνήσεις της παιδικής μου ηλικίας», η πρώτη έκδοση του οποίου έγινε το 1858. Κυριάρχησε επί πολλές δεκαετίες στον κόσμο του παιδικού βιβλίου και γαλούχησε γενιές και γενιές. Στην πραγματικότητα υπήρξε ένα σύγγραμμα που αποτέλεσε εγχειρίδιο ηθικής, παιδαγωγικής, φιλοπατρίας και χρηστότητας για γενιές Ελληνοπαίδων. Ο Κωνσταντίνος Γεροστάθης ήταν υπαρκτό πρόσωπο και ζούσε στην Κέρκυρα, όπου τον γνώρισε ο Λ. Μελάς όταν σπούδαζε στην Ιόνιο Ακαδημία[1].
Η έκδοση του 1862.
Ήταν, κατά τρόπο, ένα ιδανικό πρόσωπο Έλληνα που καταγόταν επίσης από την Ήπειρο. Διακρινόταν για τη φιλοπατρία του και είχε προσφέρει πολύτιμες υπηρεσίες στον Αγώνα του 1821. Λιτοδίαιτος, ψηλός και ευθυτενής έφυγε από τη ζωή σχεδόν εκατό ετών, παραμένοντας μέχρι τέλους πρότυπο υγιεινής ζωής και με άμεμπτη περιβολή. Στο πρόσωπο λοιπόν του πρωταγωνιστή του αγαθού γέροντα αποδόθηκαν στοιχεία της βιογραφίας και του χαρακτήρα του ίδιου του Μελά.
Το έργο του αυτό αφιέρωσε στον Κερκυραίο Φίλιππο Λαβράνο, ο οποίος ήταν ο άνθρωπος που τον αγκάλιασε πατρικά όταν βρέθηκε στην Κέρκυρα για να σπουδάσει. Στα αγαθά συναισθήματα του ανθρώπου αυτού εξάλλου όφειλε και τη μετάβασή του για σπουδές στην Ιταλία. «Ο Γεροστάθης» αποτελεί ακόμη και σήμερα την ισχυρή απάντηση στους προβληματισμούς για την έλλειψη ηθικών αρχών που διακρίνει άτομα και ομάδες στις ημέρες μας. Εάν θεωρήσουμε ότι η έλλειψη αυτή πρέπει να καταπολεμηθεί, ο Λ. Μελάς παρέδωσε τα όπλα για την αντιμετώπισή της.
Καταπολεμά την ηθική διάβρωση και επιλέγει να αναφερθεί τόσο στα προεπαναστατικά όσο και στα επαναστατικά χρόνια. Παρουσιάζει τον πνευματικό κοσμοπολιτισμό των Ελλήνων, αλλά και την κατάσταση που επικρατούσε στην Ήπειρο υπό τις συνθήκες της τουρκικής σκλαβιάς.
Αποκαλεί «ταμεία σοφίας και αρετής» τα ελληνικά συγγράμματα και ως κλειδί τους την ελληνική γλώσσα. Δεν δίστασε δε να τονίσει πως πολλοί είναι οι λεγόμενοι χριστιανοί, αλλά δυστυχώς λίγοι οι αληθώς χριστιανοί. Σε άλλο σημείο αναφέρει πόσο γλυκύ και σωτήριο θεωρούν όσοι πεινούν τον άρτο που οι περισσότεροι γεύονται καθημερινά.
Πέραν των άλλων «Ο Γεροστάθης» πρέπει να θεωρείται και προπομπός για τη διδαχή περιβαλλοντικών ανησυχιών και υγιεινής ζωής. Εστιάζει στην ανθρώπινη ψυχή και εκθειάζει τις αρετές της αριστείας και του μέτρου. Υπήρξε πρωτοπόρος στην εποχή του, όχι μόνον για τα ελληνικά, αλλά και τα ευρωπαϊκά δεδομένα.
Συμμετοχή στον αγώνα των Κρητών
Ο Μελάς ποτέ δεν συμβιβάσθηκε με την ιδέα ότι η Επανάσταση του 1821 έγινε για να απελευθερωθεί μόνο ένα μικρό τμήμα του Ελληνισμού, αυτό που αντιστοιχούσε στο πρώτο ελληνικό κράτος. Όπως και με τα υπόλοιπα έργα του, έτσι και με τον Γεροστάθη σκοπός του συγγραφέα είναι να σπαρθούν στις καρδιές των παιδιών από πολύ νωρίς τα πρώτα σπέρματα των χριστιανικών αρετών, της φιλοπατρίας και της κοσμιότητας. Δεν έχει αποκαλυφτεί σε όλο το εύρος της, η συμμετοχή του στον μεγάλο ξεσηκωμό των Κρητών εναντίον του οθωμανικού ζυγού το 1866. Διέθεσε μεγάλα τμήματα της περιουσίας του, συμμετείχε στη Κεντρική Επιτροπή που οργάνωνε και υποστήριζε τον ξεσηκωμό, μεθοδεύοντας ταυτοχρόνως την απελευθέρωση όλων των σκλαβωμένων ελληνικών εδαφών.
